Η οικονομική διαφθορά (economic corruption) είναι το φαινόμενο του χρηματικού εκμαυλισμού και της δωροδοκίας, προκειμένου να ευνοηθεί κάποιος ο οποίος δεν έχει τις απαιτούμενες νόμιμες προϋποθέσεις γι' αυτό που διεκδικεί.

Η οικονομική διαφθορά επικεντρώνεται κυρίως σε εκείνη της κρατικής μηχανής, έχει μεγάλη έκταση κι έχει απασχολήσει διεθνείς οργανισμούς για να δοθεί διεθνής μάχη κατά της διαφθοράς αυτής. Η ύπαρξή της νοθεύει τον ανταγωνισμό, επιβαρύνει τους καταναλωτές, υπονομεύει τις κοινωνικές αξίες και την οικονομική ανάπτυξη.

Η διαφθορά αποτελεί τροχοπέδη για την οικονομική ανάπτυξη. Καθώς εκτρέπει πόρους από παραγωγικά από οικονομική άποψη αποτελέσματα, υπονομεύει την αποτελεσματικότητα των δημόσιων δαπανών. Ιδίως όταν οι δημόσιοι πόροι είναι περιορισμένοι, η διαφθορά υπονομεύει επίσης τη βιωσιμότητα των κρατικών προϋπολογισμών και μειώνει τα δημόσια κονδύλια που διατίθενται σε επενδύσεις. Σε περιπτώσεις ελλείμματος, το κόστος εξυπηρέτησης αυτού του τμήματος του χρέους το οποίο προκύπτει από τη διαφθορά έχει περαιτέρω μακροπρόθεσμο αντίκτυπο στα δημόσια οικονομικά.

Η πραγματική πολιτική βούληση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για αποτελεσματικές, μακροπρόθεσμες εθνικές μεταρρυθμίσεις. Συνίσταται στην επίγνωση των ζητημάτων διαφθοράς σε πολιτικό επίπεδο, στην ιεράρχηση των πόρων για την εφαρμογή των πολιτικών καταπολέμησης της διαφθοράς, στον καθορισμό σαφών και απτών στόχων και στη διαμόρφωση ενός γενικού κλίματος πολιτικής λογοδοσίας. Τα μέτρα για τη μείωση της διαφθοράς, της σύγκρουσης συμφερόντων και της ευνοιοκρατίας πρέπει να συνδέονται με βαθιές διαρθρωτικές αλλαγές και αλλαγή νοοτροπίας στους δημόσιους φορείς και στην ευρύτερη κοινωνία, και να μην περιορίζονται μόνο στη θέσπιση νομοθεσίας και στη διασφάλιση μιας τυπολατρικής συμμόρφωσης προς αυτήν. Παρότι είναι αναγκαία η θέσπιση νομοθεσίας για την καταπολέμηση της διαφθοράς, η βασική πρόκληση έγκειται κατά κύριο λόγο στην εφαρμογή της. Η διαφθορά μπορεί να έχει αντίκτυπο στις πολιτικές και τα κονδύλια τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και επίπεδο ΕΕ.

Στον αγώνα κατά της διαφθοράς καθοριστική είναι η συμβολή των ελέγχων, εξωτερικών και εσωτερικών, αλλά κυρίως των ελεγκτικών μηχανισμών, τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο, που στόχο έχουν την πρόληψη αλλά και την καταστολή του φαινομένου.

Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές μορφές διαφθοράς, όπως είναι:

→ Η δωροδοκία, που διακρίνεται σε ενεργητική, όταν πραγματοποιείται προσφορά από το δωροδοκούν άτομο, ή σε παθητική, σε περίπτωση που υπάρξει δωροληψία, όταν δηλαδή πραγματοποιείται αποδοχή από το δωροδοκούμενο άτομο. Η δωροδοκία ή χρηματισμός αποτελεί ανταμοιβή σε μετρητά ή άλλου είδους «δώρων» αξίας, τα οποία προσφέρονται από τον ενδιαφερόμενο σε κάποιο δημόσιο-διοικητικό λειτουργό ώστε να προβεί σε καταχρηστική ή στρεβλή χρήση της εξουσίας που διαθέτει.Το φαινόμενο της δωροδοκίας στις μέρες μας έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις, κυρίως σε τομείς όπως αυτός της υγείας (φακελάκια), στις πολεοδομίες (έκδοση οικοδομικών αδειών), καθώς και στις εφορίες.

→ Άλλες μορφές διαφθοράς, είναι η απάτη, η οποία είναι ουσιαστικά η εξαπάτηση ή η ψευδής αντιπροσώπευση με στόχο την απόκτηση και παροχή άδικης υπηρεσίας. Αφορά τη διαστρέβλωση ή απόκρυψη πληροφοριών για ίδιο συμφέρον και όφελος, ώστε να αποκτηθεί ένα παράνομο πλεονέκτημα, ή αφορά την εσκεμμένη αμέλεια, αναφορικά με την άσκηση καθηκόντων σε περίπτωση εντοπισμού εγκληματικής δραστηριότητας. Ο εκβιασμός, που αποτελεί την εξαναγκαστική ή απαιτητική είσπραξη χρημάτων ή ειδών αξίας από το δημόσιο λειτουργό, με απώτερο σκοπό την αποφυγή μιας ποινικής ρήτρας ή την παροχή μιας υπηρεσίας. Ουσιαστικά δεν διαφέρει από τη ληστεία ή από πρακτικές που εφαρμόζονται στο οργανωμένο έγκλημα.

→ Άλλη μορφή, είναι η υπεξαίρεση χρημάτων, που αποτελεί ποινικό αδίκημα και ορίζεται ως η παράνομη λήψη και οικειοποίηση-ιδιοποίηση ξένου αγαθού, χρημάτων, ιδιοκτησιών, περιουσιακών στοιχείων και κυρίως πόρων προερχόμενων από τα κρατικά ταμεία. Η υπεξαίρεση πραγματοποιείται συνήθως από άτομα που είναι υπεύθυνα για τη διαχείριση των εν λόγω κεφαλαίων, εξαιτίας της αρμοδιότητας ή της θέσης τους, τα οποία περιήλθαν στην κατοχή τους με οποιονδήποτε τρόπο, συνήθως αθέμιτο.

Ø  Ανακοίνωση για την καταπολέμηση της διαφθοράς στην Ε.Ε

Σε κοινή ανακοίνωση, η Επιτροπή και ο ύπατος εκπρόσωπος συγκεντρώνουν τις υφιστάμενες εργασίες και αναπτύσσουν νέες κατευθύνσεις και νέα εργαλεία τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών, συμβάλλοντας έτσι σε μια σαφή δέσμευση για την αντιμετώπιση της διαφθοράς σε παγκόσμιο επίπεδο. Ένα δίκτυο της ΕΕ κατά της διαφθοράς, στο οποίο θα συμμετέχουν οι αρχές επιβολής του νόμου, οι δημόσιες αρχές, οι επαγγελματίες, η κοινωνία των πολιτών και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, θα λειτουργεί ως καταλύτης για την πρόληψη της διαφθοράς σε ολόκληρη την ΕΕ και θα αναπτύσσει βέλτιστες πρακτικές και πρακτική καθοδήγηση. Ένα από τα βασικά καθήκοντα του δικτύου θα είναι να βοηθήσει την Επιτροπή να χαρτογραφήσει τους κοινούς τομείς στους οποίους οι κίνδυνοι διαφθοράς είναι υψηλοί στο σύνολο της ΕΕ. Το έργο του Δικτύου θα τροφοδοτήσει μια στρατηγική της ΕΕ κατά της διαφθοράς, η οποία θα αναπτυχθεί σε διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπος και η συνοχή των δράσεων της ΕΕ.

Εντός των θεσμικών οργάνων της ΕΕ υπάρχει μηδενική ανοχή έναντι της διαφθοράς. Η ανακοίνωση περιγράφει λεπτομερώς τους κανόνες δεοντολογίας, ακεραιότητας και διαφάνειας που ισχύουν για την πρόληψη της διαφθοράς στα θεσμικά όργανα της ΕΕ. Το πλαίσιο αυτό όχι μόνο πρέπει να εφαρμόζεται με αυστηρότητα και συνέπεια, αλλά και να επικαιροποιείται συνεχώς

Ø  Αυστηρότεροι κανόνες για την καταπολέμηση της διαφθοράς

Η Επιτροπή προτείνει μια νέα οδηγία για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Η πρόταση εκσυγχρονίζει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της διαφθοράς με τους εξής τρόπους:

α) Πρόληψη της διαφθοράς και οικοδόμηση νοοτροπίας ακεραιότητας

Ευαισθητοποίηση όσον αφορά τη διαφθορά, με την πραγματοποίηση εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, ερευνών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τη μείωση των κινδύνων και των αδικημάτων διαφθοράς.

Μέριμνα για λογοδοσία του δημόσιου τομέα σύμφωνα με τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα, υποχρεώνοντας τα κράτη μέλη να θεσπίσουν αποτελεσματικούς κανόνες σχετικά με την ανοιχτή πρόσβαση σε πληροφορίες δημόσιου συμφέροντος, με τη δημοσιοποίηση και τη διαχείριση συγκρούσεων συμφερόντων στον δημόσιο τομέα, με τη δημοσιοποίηση και την επαλήθευση των περιουσιακών στοιχείων των δημόσιων λειτουργών και με τη ρύθμιση της αλληλεπίδρασης μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα.

Σύσταση εξειδικευμένων φορέων κατά της διαφθοράς και εξασφάλιση επαρκών πόρων και κατάρτισης για τις αρχές που είναι αρμόδιες για την πρόληψη και την καταπολέμηση της διαφθοράς.

β) Μία νομική πράξη για όλα τα αδικήματα διαφθοράς και για όλες τις κυρώσεις

Εναρμόνιση των ορισμών των ποινικών αδικημάτων που διώκονται ως διαφθορά ώστε να καλύπτουν όχι μόνο τη δωροδοκία αλλά και την υπεξαίρεση, την αθέμιτη χρήση επιρροής, την κατάχρηση εξουσίας, καθώς και την παρεμπόδιση της δικαιοσύνης και τον παράνομο πλουτισμό που σχετίζεται με αδικήματα διαφθοράς. Η πρόταση εντάσσει όλα τα αδικήματα τα οποία καλύπτει η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς στο δίκαιο της ΕΕ, τόσο όσον αφορά τη διαφθορά στον δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα.

Αυξάνει το επίπεδο των ποινικών κυρώσεων για φυσικά και για νομικά πρόσωπα και εναρμονίζει επιβαρυντικές και ελαφρυντικές περιστάσεις.

Ø  Αποτελεσματικότητα των ερευνών και της δίωξης της διαφθοράς

→ Ερευνητικά εργαλεία: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι αρχές επιβολής του νόμου και οι εισαγγελείς διαθέτουν κατάλληλα ερευνητικά εργαλεία για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

→ Ασυλία ή προνόμια όσον αφορά την έρευνα και τη δίωξη: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα προνόμια και η ασυλία μπορούν να αρθούν κατά τις έρευνες για διαφθορά μέσω αποτελεσματικής και διαφανούς διαδικασίας που θα καθορίζεται εκ των προτέρων από τον νόμο, και εγκαίρως.

→ Θέσπιση ελάχιστων κανόνων σχετικά με την προθεσμία παραγραφής, ώστε να εξασφαλίζεται επαρκής χρόνος για την παραπομπή των αδικημάτων διαφθοράς στη δικαιοσύνη.

Ø  Μερικοί τρόποι αντιμετώπισης της φοροδιαφυγής

→ Μείωση των συντελεστών φορολογίας

H Ελλάδα διαθέτει έναν από τους υψηλότερους συντελεστές φορολόγησης της μισθωτής εργασίας σε σχέση με τις χώρες του Οργανισμού. Το ίδιο συμβαίνει και με τον συντελεστή ΦΠΑ καθώς και με τον συντελεστή φορολογίας εισοδήματος των νομικών προσώπων. Η παγκόσμια εμπειρία έχει δείξει ότι το ύψος των φορολογικών συντελεστών συνδέεται με τον ρυθμό ανάπτυξης. Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα των χωρών της Βαλτικής κατά τη δεκαετία του ‘90. Το 1994 η Εσθονία προέβη σε μείωση των φορολογικών συντελεστών και μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος και μέσα σε μόλις τρία χρόνια ο ρυθμός ανάπτυξης διπλασιάστηκε σε 6%. Το παράδειγμα της Εσθονίας ακολούθησαν την ίδια περίοδο η Λιθουανία και η Λετονία, με αντίστοιχα αποτελέσματα.

→ Εκτεταμένη χρήση πλαστικού χρήματος και των POS καθώς και της ηλεκτρονικής τιμολόγησης

Τον Ιούλιο του 2015 η αύξηση στην χρήση πιστωτικών καρτών άγγιζε το 103% και η αυξητική τάση συνεχίστηκε. Ωστόσο, πιο σπάνια αναφέρεται το ότι η Ελλάδα ξεκίνησε από πολύ χαμηλά. Σύμφωνα με τη Eurostat, το 2014 η Ελλάδα ήταν προτελευταία ανάμεσα στις 28 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην χρήση πλαστικού χρήματος (σε ποσοστό μόλις 6% των συναλλαγών). Η επέκταση των POS στο σύνολο της της οικονομικής δραστηριότητας αναμένεται να εκτινάξει τις συναλλαγές με πλαστικό χρήμα σε συνδυασμό και με την αλλαγή του τρόπου φορολόγησης των καταστημάτων λιανικής (εφόσον πρόκειται για επαγγελματίες, ατομικές επιχειρήσεις και μονοπρόσωπες επιχειρήσεις) και όλων των επαγγελματιών.   H επέκταση των POS θα οδηγήσει στην αύξηση του ύψους των συναλλαγών αλλά και των εσόδων του κράτους. Με την ηλεκτρονική τιμολόγηση θα εξαλειφθεί πλήρως το φαινόμενο της έκδοσης πλαστών τιμολογίων, διότι δεν θα υπάρχει πλέον δυνατότητα έκδοσης τιμολογίων εν αγνοία του εμφανιζόμενου ως λήπτη ούτε δυνατότητα καταχώρησης τιμολογίου εν αγνοία του εμφανιζόμενου ως εκδότη. Με την ηλεκτρονική τιμολόγηση θα περιοριστούν σημαντικά και τα κρούσματα έκδοσης εικονικών τιμολογίων, καθώς τα στοιχεία των ηλεκτρονικά εκδιδόμενων τιμολογίων θα επιβεβαιώνονται και από τους λήπτες, ενώ για όλες τις συναλλαγές που θα αποτυπώνονται στα εκδοθέντα και αποσταλθέντα ηλεκτρονικά τιμολόγια θα διενεργούνται αυτόματα διασταυρώσεις και με στοιχεία από τις τράπεζες προκειμένου να επιβεβαιώνεται εάν πράγματι έχουν γίνει οι πληρωμές των εκδοθέντων τιμολογίων.  

→  Έλεγχοι και απονομή φορολογικής δικαιοσύνης

Έχει παρατηρηθεί ότι η αύξηση των φορολογικών ελέγχων κατά 1% την ημέρα μειώνει τον αριθμό των παραβατών κατά 0,3 έως 0,4% στο ίδιο διάστημα. Στην Ελλάδα οι μηχανισμοί είναι ανεπαρκείς με αποτέλεσμα να διαφεύγουν πολλά έσοδα, ιδιαίτερα όσα σχετίζονται με το λαθρεμπόριο καπνού και καυσίμων. Μεγάλο είναι και το πρόβλημα της απονομής δικαιοσύνης, είτε μέσω δικαστηρίων είτε διοικητικά. Το 2015 ο μέσος χρόνος απονομής δικαιοσύνης στην Ελλάδα ήταν 1580 ημέρες.

→ Οργάνωση και τεχνολογικός εκσυγχρονισμός των φορολογικών αρχών

Η οργάνωση των φορολογικών αρχών με “έξυπνο” τρόπο, δηλαδή η διαμόρφωση ενός σαφούς και σταθερού οργανωτικού πλαισίου που θα καθορίζει με αδιαμφισβήτητο τρόπο τις αρμοδιότητες του κάθε συμμετέχοντα στη φορολογική διοίκηση, αυτονόητα θα επιλύσει πολλά προβλήματα και θα αναδείξει πολλά οφέλη. Επιπλέον, η αξιοποίηση της τεχνολογίας προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πλήρες ηλεκτρονικό περιουσιολόγιο του κάθε πολίτη, αλλά και να ελαχιστοποιηθούν οι κατά πρόσωπο επαφές με τους ελεγκτικούς μηχανισμούς (και η διαφθορά που ίσως γεννούν) διαμορφώνουν ένα πιο ολοκληρωμένο πλαίσιο. Ακόμη, στοχευμένες παρεμβάσεις έχουν άμεσα αποτελέσματα. Με νέου τύπου ελέγχους μεγαλώνει το οπλοστάσιο της εφορίας σε μια προσπάθεια να παταχθεί η φοροδιαφυγή. 

Είναι μια από τις πολλές διατάξεις που περιλαμβάνει το νέο φορολογικό νομοσχέδιο σε μια απόπειρα της Κυβέρνησης να καταπολεμήσει τη φοροδιαφυγής στον χώρο των επιχειρήσεων και των αυτοαπασχολούμενων. Οι επιτόπιοι φορολογικοί έλεγχοι στις εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων θα διενεργούνται με κάμερες όπου οι εφοριακοί θα «ερευνούν» τα βιβλία, τις ταμειακές και το «Mydata» των φορολογουμένων. Την ίδια στιγμή, θα ενεργοποιούνται ευκολότερα και οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου για να μπορεί η εφορία να προσδιορίζει… άμεσα, το πραγματικό εισόδημα, σε περίπτωση φοροδιαφυγής.

Οι φορολογικοί έλεγχοι (εντός ή εκτός των επαγγελματικών εγκαταστάσεων των φορολογουμένων) θα μπορούν να καταγράφονται για λόγους διαφάνειας με κάμερες.

Προκειμένου να διασφαλιστούν έναντι της Αρχής προστασίας προσωπικών δεδομένων, οι ελεγκτές εφοριακοί θα ενημερώνουν τον ή τους ελεγχόμενους, ότι όλη η διαδικασία θα καταγραφεί με ήχο και εικόνα σε βίντεο και αν συναινούν σε αυτό. Το οπτικοακουστικό υλικό θα φυλάσσεται για έξι μήνες και μετά θα καταστρέφεται.

Ομοίως, μπορούν να καταγράφονται οι προγραμματισμένες συναντήσεις των ελεγκτών με τους φορολογούμενους στα γραφεία της ΑΑΔΕ.  Στην περίπτωση αυτή, το υλικό θα διατηρείται για πέντε χρόνια.

Στα αρχεία της κάμερας θα μπορούν να ανατρέξουν τόσο οι υπάλληλοι όσο και ο ελεγχόμενος, εάν υπάρξει οποιαδήποτε αμφισβήτηση ή καταγγελία στη συνέχεια, όπως γίνεται στα ποδοσφαιρικά γήπεδα με το VAR. Επίσης, στο νομοσχέδιο προβλέπεται δυνατότητα εγκατάστασης και χρήσης καμερών κατά τη διενέργεια των τελωνειακών ελέγχων.

→ Κατάρτιση και εκπαίδευση των υπαλλήλων διοίκησης

Η ελληνική φορολογική διοίκηση δεν εκμεταλλεύεται σωστά το ανθρώπινο δυναμικό που έχει στη διάθεσή της. Προς την κατεύθυνση της καλύτερης αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων θα συνέβαλαν η ίδρυση Σχολής Επιμόρφωσης στο υπουργείο Οικονομικών, η διοργάνωση σεμιναρίων και ημερίδων για σχετικά θέματα και ασφαλώς η διασύνδεση των υπολογιστών όλων των εφοριακών με υπάρχοντα ηλεκτρονικά συστήματα (ELENXIS, κλπ) που τους είναι χρήσιμα κατά την εργασία τους. 

→ Καταπολέμηση των φαινομένων διαφθοράς

Η διαπίστωση ότι η διαφθορά αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της Ελλάδα είναι κάτι που ενώνει τους Έλληνες. Η καταπολέμηση των, υπαρκτών, σύμφωνα με κάθε αφήγηση, φαινομένων διαφθοράς στη φορολογική διοίκηση μπορεί να συμβεί με τρεις τρόπους:

• Εναρμονίζοντας τους (ακόμη πιο χαμηλούς μετά τις μειώσεις των τελευταίων χρόνων) μισθούς των εφοριακών με τα διεθνή πρότυπα.
• Διενεργώντας εντατικούς ελέγχους στην περιουσία τους.
• Θεσπίζοντας αδιάβλητο σύστημα αξιολόγησης από το οποίο θα εξαρτώνται οι αυξήσεις και οι προαγωγές τους.

→ Σταθερό και απλοποιημένο φορολογικό σύστημα

H πολυνομία και η πολυπλοκότητα δεν είναι “προνόμιο” μόνο των νόμων που καθορίζουν τη φορολόγηση των Ελλήνων πολιτών. Διατρέχουν όλη την ελληνική νομοθεσία. Επηρεάζουν όμως σαφέστατα και τη φορολογική διοίκηση. Επείγει η ανάγκη για ένα σταθερό και απλοποιημένο φορολογικό σύστημα που θα συμβάλει στην προσέλκυση επενδύσεων αλλά και στη διαμόρφωση ευνοϊκού κλίματος για τις νέες καινοτόμες επιχειρήσεις. Σε αυτή την κατεύθυνση θα συνέβαλε και η ίδρυση αυτόνομου φορέα εσόδων. Ωστόσο, το φορολογικό σύστημα δεν είναι αποκομμένο από το υπόλοιπο κράτος και για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος απαιτούνται θαρραλέες μεταρρυθμίσεις σχεδόν στο σύνολο της δημόσιας διοίκησης, με έμφαση στη δομή των επιχειρήσεων και στο αναπτυξιακό μοντέλο που ακολουθείται. Επίσης χρειάζεται ένα σταθερό φορολογικό πλαίσιο κάθε χρόνο. Για παράδειγμα το χρονοδιάγραμμα για την υποβολή των φορολογικών δηλώσεων να είναι σταθερό και να τηρείται από όλους. Θα πρέπει να σταματήσει το συνεχές “ράβε ξήλωνε”.

→ Δημιουργία φορολογικής συνείδησης

Η καλλιέργεια της αντίληψης ότι η φοροδιαφυγή αποτελεί ανήθικη πράξη μπορεί πάντοτε να συμβάλλει σε ευρύτερο επίπεδο. Ένα μεγάλο μέρος των πολιτών, θεωρεί ότι για το φαινόμενο της φοροδιαφυγής στην Ελλάδα ευθύνεται “η κουλτούρα μας”. Η διεθνής πρακτική δείχνει ότι επίμονες και καλά σχεδιασμένες καμπάνιες μπορούν να βοηθήσουν να τη βελτιώσουμε.

“Η φοροδιαφυγή είναι η εκδίκηση που παίρνει ο τζίτζικας από το μερμήγκι” - Guy Bedos

Τα συμπεράσματα δικά σας….

Παναγιώτης Ράγγος